Retoryka jako narzędzie badania kiczu
PDF

Słowa kluczowe

Adorno
kitsch
rhetorical expression
Perelman
rhetoric of values Adorno
kicz
zwrot retoryczny
Perelman
retoryka wartości

Jak cytować

Łakota, B. (2020). Retoryka jako narzędzie badania kiczu. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis | Studia De Cultura, 12(3), 111–129. https://doi.org/10.24917/20837275.12.3.9

Abstrakt

Współczesna ekspansja kiczu domaga się odpowiedzi na pytanie dotyczące warunków, w których można odszyfrować kicz i dostrzec rolę, jaką odgrywa on współcześnie. Praca skupia się na retoryce kiczu, podkreślając tym samym, jak ważne jest znaczenie retoryki w recepcji współczesnej kultury. Wykorzystując ujęcie nowej estetyki dokonane przez Adorna, prawodawcy decorum sztuki po Auschwitz, praca rozwija spojrzenie na kicz jako parodię katharsis. Zastosowane nowe zestawienie badań nad retoryką wartości autorstwa Perelmana z refleksjami autora Minima moralia dotyczącymi tej kategorii prowadzi do śmiałej tezy: kicz nie jest niewinny. Pesymistyczny, pełen melancholii sposób myślenia Adorna, którego źródłem była świadomość standaryzacji produktów przemysłu kulturowego, dotyczył walki o indywidualny kontakt jednostki z dziełem sztuki. Estetyczny odbiór sztuki stał się bowiem niemożliwy (w eseju Schemat kultury masowej Adorno podkreślał logikę reakcji na dzieło sztuki wpisaną w samo dzieło jako produkt, w którym zawarta została instrukcja odbioru). Filozofia frankfurtczyka znalazła trwały grunt w aranżującym w kulturze sytuację kryzysu zwrocie performatywnym, poglądzie o nieuchwytności przedmiotu badań, zakłóceniu stanu równowagi i wyeksponowaniu tego zakłócenia. Kultura masowa stała się kulturą wyczerpania, lecz piszący o niej Adorno nie jest wyłącznie kasandrycznym autorem. Pisząc o zagładzie, zawarł on w swoich pracach podwaliny koncepcji spowinowaconej z założeniami nowej retoryki. Praca skupia się na tych podobieństwach, aby uchwycić celowość zwrotu retorycznego.
https://doi.org/10.24917/20837275.12.3.9
PDF

Bibliografia

Adorno Theodor Wiesengrund. 1975. O statystyce i dynamice jako kategoriach socjologicznych. W: Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów socjologii zachodniej. Aleksandra Jasińska-Kania (red.). Warszawa.
Adorno Theodor Wiesengrund. 1986. Dialektyka negatywna. Krystyna Krzemieniowa, Sław Krzemień-Ojak (przeł.). Warszawa.
Adorno Theodor Wiesengrund. 1990. Sztuka i sztuki. Wybór esejów. Krystyna Krzemień -Ojak (przeł.). Warszawa.
Adorno Theodor Wiesengrund. 1994. Teoria estetyczna. Krystyna Krzemieniowa (przeł.). Warszawa.
Adorno Theodor Wiesengrund. 1999. Minima moralia. Refleksje z poharatanego życia. Małgorzata Łukasiewicz (przeł.). Kraków.
Adorno Theodor Wiesengrund. 2004. „Tabu seksualne i współczesne prawo”. Jacek Zychowicz (przeł.). Lewą Nogą nr 16.
Adorno Theodor Wiesengrund. 2010. Osobowość autorytarna. Marcin Pańków (przeł.). Warszawa.
Adorno Theodor Wiesengrund. 2012. „Ateny i Auschwitz”. Piotr Graczyk (przeł.). Kronos nr 3.
Adorno Theodor Wiesengrund. 2019. Przemysł kulturalny. Wybrane eseje o kulturze masowej. Marta Bucholc (przeł.). Warszawa.
Adorno Theodor Wiesengrund. Max Horkheimer. 1994. Dialektyka oświecenia. Małgorzata Łukasiewicz (przeł.). Warszawa.
Alighieri Dante. 1984. Boska komedia. Edward Porębowicz (przeł.). T. I. Warszawa.
Alighieri Dante. 2002. O języku pospolitym. Włodzimierz Olszaniec (przeł.). Kęty.
Arystoteles. 1990. Topiki. Kazimierz Leśniak (przeł.). Warszawa.
Arystoteles. 2001. Retoryka. Henryk Podbielski (przeł.). Warszawa.
Barthes Roland. 1994. The Old Rhetoric: An aide-mémoire. W: The Semiotic Challenge. Richard Howard (przeł.). Berkeley.
Bauman o popkulturze. Wypisy. 2008. Mateusz Halawa, Paulina Wróbel (red.). Warszawa.
Bauman Zygmunt. 1995. Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna. Janina Bauman (przeł.). Warszawa.
Beaugrande Robert-Alain de, Wolfgang Ulrich Dressler. 1990. Wstęp do lingwistyki tekstu. Aleksander Szwedek (przeł.). Warszawa.
Boniecka Barbara. 1999. Lingwistyka tekstu. Teoria i praktyka. Lublin.
Broch Hermann. 1998. Kilka uwag na temat kiczu i inne eseje. Danuta Borkowska, Jan Garewicz, Ryszard Turczyn (przeł.). Warszawa.
Burke Kenneth. 1965. Rhetoric - Old and New. W: New Rhetoric. Martin Steinmann (red.). New York.
Burzyńska Anna, Markowski Michał Paweł. 2009. Teorie literatury XX wieku. Kraków.
Derrida Jacques. 2001. The Work of Mourning. Chicago.
Descartes René. 1958. Medytacje o pierwszej filozofii. Maria i Kazimierz Ajdukiewiczowie (przeł.). Warszawa.
Descartes René. 1981. Rozprawa o metodzie. Wanda Wojciechowska (przeł.). Warszawa.
Eco Umberto. 1996. Superman w literaturze. Powieść popularna: między retoryką a ideologią. Joanna Ugniewska (przeł.). Kraków.
Fischer-Lichte Erica. 2008. Estetyka performatywności. Mateusz Borowski, Małgorzata Sugiera (przeł.). Kraków.
Freud Sigmund. 1967. Człowiek, religia, kultura. Jerzy Prokopiuk (przeł.). Warszawa 1967.
Freud Sigmund. 1996. Objaśnianie marzeń sennych. Robert Reszke (przeł.). Warszawa.
Friedländer Saul. 2011. Refleksy nazizmu. Esej o kiczu i śmierci. Marcin Szuster (przeł.). Warszawa.
Heinrich Władysław. 1914. Filozofia grecka do Platona. Warszawa.
Kamp. Antologia przekładów. 2012. Przemysław Czapliński, Anna Mizerka (red.). Kraków.
Kant Immanuel. 1953. Uzasadnienie metafizyki moralności. Mścisław Wartenberg (przeł.). Warszawa.
Kicz w języku i komunikacji. 2016. Barbara Kudra, Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz (red.). Łódź.
Kiereś-Łach Joanna. 2015. Filozofia i retoryka. Kontekst myślowy „nowej retoryki” Chaima Perelmana. Lublin.
Korolko Mirosław. 1990. Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa.
Kowalska Małgorzata. 2017. O marksizmie i widmach Marksa z umiarkowanie Derridiańskiej perspektywy. W: Marksizm. Nadzieje i rozczarowania. Jacek Hołówka, Bogdan Dziobkowski (red.). Warszawa.
Kulka Tomáš. 1994. Rozważania na temat kiczu. W: Estetyka w świecie. Maria Gołaszewska (red.). T. IV. Kraków.
Kundera Milan. 1996. Nieznośna lekkość bytu. Agnieszka Holland (przeł.). Warszawa.
Lacan Jacques. 1966. L’instance de la lettre dans l’inconscient. W: Tenże. Ecrits I. Paris.
Lacan Jacques. 1996. Funkcja i pole mowy i mówienia w psychoanalizie. Barbara Gorczyca, Wincenty Grajewski (przeł.). Warszawa.
Lachmann Renate. 1977. Retoryka a kontekst kulturowy. Włodzimierz Bialik (przeł.). Pamiętnik Literacki z. 2.
Lichański Jakub Z. 2000. Retoryka. Od renesansu do współczesności - tradycja i innowacja. Warszawa.
Lichański Jakub Z. 2019. Retoryka - wartości: sprzeczność, marzenie czy fakt?. W: Retoryka i wartości. Agnieszka Budzyńska-Daca, Ewa Modrzejewska (red.). Warszawa.
Lorenc Iwona. 2010. Minima aesthetica. Szkice o estetyce późnej nowoczesności. Warszawa 2010.
Lorenc Iwona, Rychter Marcin, Salwa Mateusz (red.). 2018. Między integracją i rozproszeniem. Doświadczenie estetyczne w kontekstach nowoczesności. Warszawa.
Man Paul de. 2000. Ideologia estetyczna. Artur Przybysławski (przeł.). Gdańsk.
Maneli Mieczysław. 1994. Perelman’s New Rhetoric as Philosophy and Methodology for the Next Century. Dordrecht.
Markowska Barbara. 2012. „Filozofia i pępek snu. Próba o Adornie i Derridzie”. Kronos nr 3.
McKenzie John. 2011. Performuj albo… Od dyscypliny do performansu. Tomasz Kubikowski (przeł.). Kraków.
Miłosz Czesław. 1998. Baśń. W: Tenże. Piesek przydrożny. Kraków.
Mitosek Zofia. 2013. Co z tą ironią?. Gdańsk.
Nietzsche Fryderyk. 1991. Wiedza radosna. Leopold Staff (przeł.). Warszawa.
Nietzsche Fryderyk. 1994. Pisma pozostałe 1876-1889. Bogdan Baran (przeł.). Kraków.
Nycz Ryszard. 2012. Poetyka doświadczenia. Teoria - nowoczesność - literatura. Warszawa.
Perelman Chaim. 1995. Nowa retoryka i wartości. Tomasz Pajor (przeł.). W: O retoryce. Wybrane zagadnienia z teorii literatury. Jakub Z. Lichański (red.). Warszawa.
Perelman Chaim 2004. Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja. Mieczysław Chomicz (przeł.). Warszawa.
Platon. 1993. Fajdros. Leopold Regner (przeł.). Warszawa.
Rogucki Jacek. 2015. „Kłamstwo kiczu”. Kultura - Społeczeństwo - Edukacja nr 2(8).
Roudinesco Elisabeth. 2014. Po co nam psychoanaliza?. Anna Biłos (przeł.). Warszawa.
Rusinek Michał. 2001. „Powrót, zwrot i różnica w myśleniu o retoryce”. Teksty Drugie nr 2.
Rusinek Michał. 2003. Między retoryką a retorycznością. Kraków.
Rusinek Michał. 2009. Retoryka a psychologia. W: Retoryka. Maria Barłowska, Agnieszka Budzyńska-Dacy, Piotr Wilczek (red.). Warszawa.
Ryczek Justyna. 2006. Piękno w kulturze ponowoczesnej. Kraków.
Ryczek Wojciech. 2017. „Renesansowe teorie figuratywności (II): Jakub Górski”. Pamiętnik Literacki z. 3.
Snyder Timothy. 2017. O tyranii. Dwadzieścia lekcji z dwudziestego wieku. Bartłomiej Pietrzyk (przeł.). Kraków.
Sontag Susan. 1979. „Notatki o kampie”. Wanda Wertenstein (przeł.). Literatura na Świecie nr 9.
Sontag Susan. 2014. Fascynujący faszyzm. W: Pod znakiem Saturna. Dariusz Żukowski (przeł.). Kraków.
Sontag Susan. 2016. Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory. Jarosław Anders (przeł.). Kraków.
Todorov Tzvetan. 2008. Tropy i figury. Wiktoria Krzemień (przeł.). W: Retoryka. Marek Skwara (red.). Gdańsk.
Wellek Rene, Warren Austin. 1975. Teoria literatury. Maciej Żurowski (przeł.). Warszawa.
Welsch Wolfgang. 1998. Nasza postmodernistyczna moderna. Roman Kubicki, Anna Zeidler-Janiszewska (przeł.). Warszawa.
Welsch Wolfgang. 2005. Estetyka poza estetyką. Katarzyna Guczalska (przeł.). Kraków.
Wołkowicz Anna. 2005. Posłowie. W: O literaturze. Wybór esejów. Theodor Wiesengrund Adorno (red.). Warszawa.
Załęska Maria. Retoryka a językoznawstwo. W: Retoryka. Maria Barłowska, Agnieszka Budzyńska-Daca, Piotr Wilczek (red.). Warszawa.
Zeidler Kamil, Tecław Barbara. 2018. Perelman. Sopot.
Zeidler-Janiszewska Anna. 1991. Adorno dzisiaj. W: Adorno: między moderną a postmoderną. Rozprawy i szkice z filozofii sztuki. Anna Zeidler-Janiszewska (red.). Warszawa - Poznań.
Ziomek Jerzy. 1990. Retoryka opisowa. Wrocław.
Zwrot performatywny w estetyce. 2013. Lilianna Bieszczad (red.). Kraków.

Downloads

Download data is not yet available.